کد مطلب:24435 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:24

گنجینه پرسمان » اخلاق و عرفان

آيا كمال براي انسان بي نهايت است و انسان در آخرت نيز به تكامل خود ادامه مي دهد؟

الف)بهشت جايي است كه افراد شايسته و نيكو را به آنجا ميبرند؛ انواع واقسام نعمتها و اسباب و وسايل آسايش و رفاه در آن جا هست. هر چهانسان تصور كند و بخواهد وجود دارد (زخرف آيه 71)، نعمتهاي بهشتيعاليتر و بهتر از نعمتهاي دنيا است و كسي مانند آنها را نديده و نشنيدهاست. هيچ گونه ناراحتي و سختي در آن پيدا نميشود. هر كس وارد بهشتشد، زندگي جاويدان دارد و براي هميشه در آن خواهد ماند. بهشت دارايدرجات و مراتب مختلفي است و هر كسي بر طبق فضايل و كمالات نفساني واعمال شايستهاش در جاي مناسب سكونت خواهد كرد.
آنچه كه براي انسان لذت متصور است آن هم لذايذي بينهايت به فراخورحال و استعداد او در آن فراهم است، و هيچ حد و اندازهاي براي آن متصورنيست بنابر اين لذايذ بهشتي بي نهايت است و نه خستگي در آن هست و نهدلزدگي.
بهشت جايگاه عابدان و عارفان بالله است و در آن جا هيچ لذتي بالاتر ازشهود و فناء في الله و غرق شدن در صفات و ذات الهي نيست پس كسي كه بهاين نعمت والا ميرسد، از ساير نعمتها و... فارغ خواهد بود.از طرفي بهشتسراي تكليف نيست و دار نعمتها و پاداشها است ولذايذ آن هم صرفلذايذ مادي نيست و لذتهاي معنوي برترين نعمت آنان به شمار ميرود.
بهشتيان در آن جا ميگويند: «و آخر دعوانا ان الحمد لله ربالعالمين؛ يعني، پايان و اوج گفتار ما، معرفت الهي و حمد و ستايش اواست.»
ب) دربارة تكامل انسان در قيامت و اين كه آيا كمالي هست يا نه، سهديدگاه وجود دارد:
1) به طور كلي، تكاملي وجود ندارد و هر چه هست تجلّي كمالات گذشتهاست و چيزي بر كمال انسان افزوده نميشود.
2) تكامل ادامه دارد، ولي اين تكامل بر اساس همان نهالي است كه در دنياغرس نموده و هم اكنون نيز به رشد خود ادامه ميدهد؛ نه به اين معنا كه انسانكار جديدي در بهشت برين انجام ميدهد و تكامل پيدا ميكند.
3) تكامل وجود دارد و هم بر اساس نهالي است كه در دنيا غرس نموده وهم براساس عبادت يا تلاوتي است كه احياناً در بهشت برين انجام خواهدداد.
به نظر ما ديدگاه سوم صحيح است. حال به عنوان نمونه و با اختصار بهبرخي از متون اسلامي و آيات در اين زمينه اشاره ميشود: اما برخي از آيات:«يا ايها الانسان انك كادح الي ربك كدحاً فملاقيه ؛ اي انسان! تو پيوسته به سويپروردگارت در تلاش و تكاپو هستي، پس او را ملاقات خواهي كرد»، ( سوره انشقاق، آيه 6).يا «اليه المصير» و «ان الي ربك الرجعي»؛ يعني، مصير و بازگشت انسان به سويخداست»، (مائده، آيه 18 و علق، آيه 8).
پس خداي سبحان كمال بينهايت است و انسان به سوي او رهنمون استو دليلي وجود ندارد كه اين سير تكاملي در قيامت متوقف شود.
مفضل بن عمر از امام صادق(ع) نقل ميكند كه فرمودند: «عليكم بتلاوةالقرآن فانّ درجات الجنّة علي عدد آيات القرآن فاذا كان يومالقيامة يقال لقاري القرآناقرأ وارق فكلّما قرأ آية رقي درجة ؛ بر شما باد به تلاوت قرآن، همانا كه درجات بهشت براساس آيات قرآن است بنابراين در قيامت به قاري قرآن گفته ميشود: بخوان و بالا برو. پسهرگاه آيهاي قرائت كند، درجهاي فراتر خواهد رفت»، (بحار الانوار، ج 8، ص 186).
ظاهر اين روايت اين است كه قاري قرآن با تلاوت قرآن در قيامت، پيوستهبه درجة بالاتري ارتقا مييابد.هم چنين در حديثي نبي اكرم(ص) فرمود:«والّذي انزل الكتاب علي محمد(ص) ان اهل الجنّة ليزدادون جمالاً و حُسناً كمايزدادون في الدّنيا قباحةً و هرماً ؛ سوگند به خدايي كه قرآن را بر محمد(ص) نازل كردهاست، اهل بهشت پيوسته بر جمال و زيباييشان افزوده ميشود؛ همان گونه كه در دنيا زشتي وپيري آنها افزايش مييافت»، (علم اليقين، ج 2، ص 1030). اين حديث نيز نشانگرتكامل تدريجي بهشتيان است؛ گرچه تنها اشارهاي به جنبههاي جسمانيدارد، ولي مسلماً به طريق اولي جنبههاي روحاني را نيز در بر ميگيرد.
در خاتمه به اين حديث نيز توجه كنيد كه حضرت صادق(ع) ميفرمايد:«قالالله تبارك و تعالي: يا عبادي الصديقين تنعموا بعبادتي في الدّنيا فانكم تتنعمون بهافي الاخرة ؛ اي بندگان من! به عبادت من در دنيا متنعم گشته و لذت ببريد كه در نتيجه، درآخرت نيز بدان متنعم خواهيد شد». آن گاه علامه مجلسي(ره) در شرح اين روايتميفرمايد: «صديقين از عبادت پروردگار خويش بيش از هر چز ديگر لذتخواهند برد. بنابراين آنها در بهشت به ذكر الهي و عبادت او مشغول خواهندشد؛ البته نه از روي تكليف، بلكه به خاطر لذت و تنعم آن»، (بحارالانوار، ج 8،ص 155) و هيچ منافاتي وجود ندارد كه عبادت از روي تكليف نباشد اما توأمبالذات و تكامل باشد.